सापेक्ष बुझाई

स्वीकार छन तिम्रा हजार बातहरू
दिन्छ्यौ नै भने यदि प्रितका मातहरू
पिडा जति नै होस गुनासो म नगरूँला
हिर्काउछ्यौ भने त मायाले नै लातहरू

होला त्यो कहाँ प्रिय छुँदै लाएको माया ?
होला र मज्जा बेहोस हुँदै लाएको माया ?
मान्न म सक्दिन सफल त्यस्तो प्रित -
जीवन सारा आँशुले धुँदै लाएको माया

त्यसै जिर्ण ब्यवसाय छ, झन मन्द नगरिदेऊ !
छैन उसै शान्ति ब्यवस्था, लौ उदण्ड नगरिदेऊ !
आँखा देख्नै छाड्यौ या त ब्यथा नबुझेको हो ?
थला परिसक्यो यो देश, सुन बन्द नगरिदेऊ

फूल्दैन माया जहाँ, घृणाको हुन्छ बस्ती
हुँदैन त्यो प्रित यदि, भएमा जबरजस्ती
अब्यक्त चोखो भावना, मान्छु म प्रेम हो
सोच्दैन यदि प्रेमी जहाँ प्रेम हो मोजमस्ती

इमानी कति बनुँ बेइमानी हुन मन लागेको छ
तिम्रा हर अंग छिचोल्ने पानी हुन मन लागेको छ
वियोगका मात्रा धेरै देखिए यहाँका प्रेम कथामा
तर सफल एक प्रेम कहानी हुन मन लागेको छ

ट्याक्सीको पछिल्लो सिटमा चलायमान हामीहरुबीच नशालु कार्यब्यबहार भैछाडे । खासगरि उसको शिर मेरो काँधमा ढल्कने र मेरा औलाहरु उसको च्यापुमा पुग्ने उपक्रम रोकिएन । वाइनको मातमा हामी यति धेरै मातिरह्यौं कि हामी सवार ट्याक्सी अर्को कुनै तेस्रो ब्यक्तिले हाँकिरहेको छ भन्ने पनि सम्झिरहेका थिएनौं । जेट्लिना पूरापूर मातेकी थिई उसले कसैको चासो राख्ने कुरै थिएन तर म आफू एक भद्र र पाको उमेरको मानिस भएर पनि एउटा वयस्क मानिसको दायित्वबाट उम्किरहेको थिएँ । आफूभन्दा आधा उमेरकी युवतीसँग छिल्लिरहँदा न मैले संकोच मानेँ न त लाज नै ! म यति मूर्खतापूर्वक छिल्लिरहेकी एक पटक पनि मैले ट्याक्सी चालकतिर नजर पुर्‍याइँन । अहँ ठ्याम्मै पुर्‍याइँन ।
    ट्याक्सीबाट ओर्लिएपछि कोठामा नपुगिन्जेल मैले केही कठोर पलहरु गुजार्नु पर्‍यो । जेट्लिनाले आफ्ना कोमल तर वाइनको मातमा केहि कठोर बनेका औंलाहरुले च्याप्पै मेरा औंलाका काँपलाई भरिदिई । र, टिमिक्कै परेर मसँग हिड्न लागी । उसले यस्तो गरिदिदाँ उसको शरीरको अधिकांश भार मैले बोक्नुर्‍यो । यस्तो बेला प्रायः मलाई दम बढ्थ्यो तर त्यतिखेर मैले खास केही अनुभूत गरिनँ । सायद आकर्षण…

रातीको साढे नौ बज्नै आँटेको थियो, तालीको गड्गडाहटले सभाहल गुञ्जायमान भयो । हामी सबैले छन्त्याल कलाकारहरुको सुन्दर प्रस्तुतीका लागि धन्यवाद ब्यक्त गर्‍यौं । मैले जेट्लिनालाई हेरेँ, ऊ सन्तुष्ट देखिन्थी । भनी – “यो नगरमा मेरो पहिलो रात हरेक हिसाबले स्मरणयोग्य बन्दै छन् !” मैले सहमति जनाएँ – “यो हामी दुबै जनाको लागि एउटा सुन्दर अबसर थियो । उसो त यो अबसर मेरा लागि अझ बढि फलदायी रह्यो । पहिलो कुरा आउँदो शुक्रबार म यहाँबाट फर्कदै थिएँ, यसको मतलब आजको शो बाहेक मेरा लागि उपयुक्त हुने अर्को शो थिएन । दोश्रो कुरा करिब ३० बर्षपछि मैले यी आदिबासीहरुसँग साक्षात्कार गर्ने अवसर पाएँ ।” हामी बाहिर प्राङ्गणमा आइपुग्दा नपुग्दै बडो आश्चर्यमा पार्दै यसै नगरका स्थायी बासिन्दा मेरा पुराना मित्र झक मलाई स्वागत गर्न उभ्भिराखेका रहेछन् ! “अरे मित्र ! खबरै नगरी तपाइँ हाम्रो नगरमा ?” ६० बर्षिय मेरा मित्रले मलाई आफ्नो आलिङ्गनमा कस्दै आश्चर्य प्रकट गरे । जेट्लिना हामी दुईलाई हेर्दै मुस्कुराई । र, उनलाई नमस्कार गरी । उनको प्रश्न – “नानी पनि त यत्रि भैसकेछिन् ! कान्छी हुन ?” को जबाफमा मैले भनेँ – “हैन उनी मेरो साथी…

“यति जाबो उकालो चढ्दा पनि कस्तो टायर्ड फिलिङ भएको हो ?” – सात तले भवनको चौथों तलामा रहेको आफ्नो अपार्टमेन्टमा पुगेपछि सोफामा थ्याच्च बसिसकेपछि जेट्लिनाले थकित अनुहार पार्दै बोली ।  “मलाई पनि त्यस्तै महशुस भयो । म त झन बुढो मान्छे ! त्यसैमाथि खुट्टा गल्ने समस्या बल्झिएको छ अचेल !” ऊ भन्दा बढी दुखित हुँदै मैले भनेँ ।  “लौ त जेट्लिनाजी म हिडेँ । गुड नाइट !” उसको पि.आर.ओ.ले त्यहाँबाट छुट्टिन खोज्दै बोल्यो । जेट्लिनाले ऊतिर पुलुक्क हेरी र भनी – “हस हजुरलाई मेनी मेनी थ्याङ्क्स ! सि यू अन मन्डे सर ।” युवक थोरै मुस्कुरायो । जेट्लिनातिर हात बढायो । दुबैले हात मिलाए । हात मिलाएकै अवस्थामा केही बेर कुराकानी पनि गरे । म बाथरुमबाट बाहिर निस्कदा युवक कोठामा थिएन । जेट्लिना ड्रेस चेन्ज गर्न कोठाभित्र छिरिछ । उसलाई म बाहिर बैठककोठामै पर्खेर बसेँ । दश मिनेट पछि जेट्लिना बाहिर निक्ली । अर्को कोठाको चाबी थमाउँदै भनी – “यी हजुरको रुमको ‘कि’ लिनु । ड्रेस चेन्ज गरेर आउनु । फ्रेश पनि हुनुपर्यो । म तातो पानी उमाल्छु । दुबैले पिएर सपिङ गर्न जाउँला । फेरि कल्चरल शो पनि हेर्नु पर्यो । कति अर्को हप्ता कुरिराख्…

स्नातकोत्तर अर्थात एम.ए । कतिपय बुद्धिजीवीहरु यसो पनि भन्दा रहेछन – एम.ए पछिको पढाई आवश्यक छैन । उनीहरुको टिप्पणी सुनेपछि मलाई लाग्यो विश्वबिधालय जीवनमा यो तहको पढाई सर्वाधिक महत्वको पढाई हो । र, विशेष महत्वका साथ यो तहको पढाई पूरा गर्नु आवश्यक छ । तसर्थः स्नातक तहको अध्ययन सिध्याएको ४ वर्षपछि मैले स्नातकोत्तर तहको अध्ययन पूरा गर्ने अठोटका साथ फेरि एकपटक कलेज जीवनको शुरु गरेँ । लागेको थियो – मसँगै पढ्नेहरु दुईचार साल कमका होलान, मेरो उमेरको खिसिटिउरी पो गर्ने हुन कि ? तर कक्षामा प्रवेश गरेको शुरुकै दिनमा मेरो अनुमान फेल खायो – पढ्नेहरुका लागि उमेर प्रधान कुरो रहेनछ । मेरा कतिपय साथीहरु स्नातक सिध्याएको १५–२० वर्षपछि स्नातकोत्तर तहको अध्ययन गर्न आएका रहेछन । उमेरमा म बुढो भन्ने चिन्ता त्यो दिनदेखि रहेन । चालीस कटेकाहरु भएको ठाउँमा म बबुरो २६ मा चलिरहेको सानो केटो नै देखिएको छु । परन्तु समयसँगै म बदलिन नसकेको हुँ, वा महत्वकांक्षा ठूलो भएछ कुन्नी ? थुप्रै समस्याहरु असरल्ल देखिरहेछु । कक्षाबाट शुरु गरुँ । पहिलो दिनमै मलाई कक्षाको वातावरण कत्ति पनि रुचीकर लागेन । अगाडि प्राध्यापकको लेक्चर…

लुकेर कतै तिमीले मलाई नै चिहाए झै
रोएर तिमीले आसुँ मलाई नै पियाए झै

लाग्छ अचेल प्रित तिम्रो हराएको छ
साचेर मुटुमा अर्कै मलाई नै रिझाए झै

पाउदिन किन तिमीलाई समिपमा मेरो
बिताएर पल अन्तै मलाई नै भेट्न आए झै

मन दुखाउनेहरु धेरै भेटिए शहरमा
माया गर्ने आफन्तहरु छेकिए शहरमा
पर्वाह छैन अरुको बाँच्न पाए आफू
बिनासित्ती चोट दिने देखिए शहरमा

लुकाउने कुरा देखाउने मैयाँ छन् शहरमा
उस्तै कामुक कृष्ण कन्हैया छन् शहरमा
टोलै पिच्छे हरेक गल्ली र चोकमा हेर
मान्छेका अनेक रवैया छन् शहरमा

बुझिराख सम्बन्ध कुनै स्थाई हुँदैन
सबै माथि तिम्रो मात्रै रजाई हुँदैन
आफू एक्लै विशेष हुँ ठान्छौ भने यदि
तिम्रा लागि कसैको बधाई हुँदैन

मीठो मसिनो ख्वाउने भान्से नभेटेसी
जे भएनि आफ्नै प्रिय ठान्ने नभेटेसी
बहुलाउन बेर लाउँदैनन मान्छेहरु
आफ्नो मन बुझिदिने मान्छे नभेटेसी

आफ्नै मात्र कुरा बेशी गर्छन मान्छे किन ?
चोरीचोरी आफ्नै गोजी भर्छन मान्छे किन ?
लक्ष्य सबको आकाश चुम्ने धर्ती बिर्सिएर
नचाहेनी आखिर तलै झर्छन मान्छे किन ?

हामी गुर्जा नगरभित्र चल्ने नगर बसको पर्खाइमा थियौं । बस स्ट्यान्ड खाली थियो । बस आउने समय हेर्दा थाहा लाग्यो अझै १५ मिनेट पर्खनु पर्ने रहेछ । प्रत्येक आधा घण्टामा बस त्यो स्ट्याण्ड हुँदै नगरभित्र प्रवेश गर्दोरहेछ । “मंसिरको लास्ट विकमै यति विघ्न जाडो हुने थाहा लागेको भए म समर सेसनका लागि आउने थिएँ ।” जेट्लिना गनगन गर्दै थिई । मलाई पनि लागिरहेको थियो – केहि अगाडि मात्र पिएको तातो कफिले खास प्रभाव पार्न सकेन गुर्जाको ठन्डीमा । भित्रैदेखि थुरथुर कपायो जाडोले । जेट्लिना गुनासो गर्दै थिई – “यो ठन्डीमा मेरा तीन महिना कसरी बित्ने होलान ? आइ एम सो स्केयर्ड !” यहाँको जाडोको शुरुकै भोगाईमा उसले डराउनु अस्वभाविक लागेन । यति कठोर जाडोको अनुभव मैले जीवनभरिमै एकपटक मात्र ६० को दशकको एक साल गरेको थिएँ, जतिखेर हिउँ जगन्नाथ मन्दिरको डाँडाबाट ओरालै ओरालो बेनीसम्म आइपुगेको थियो । करिब एक हप्तासम्म बेनी नगरमा बिधुत तथा सञ्चार सेवा सुचारु हुन नसकेको त्यो सप्ताह मेरा समकालीन धेरैका लागि अविष्मरणीय छ । अतः उसको गुनासोमा मैले केहि बोलिनँ । उसले धेरै बेरसम्म  गनगन गरिराखी ।  स्ट्यान्डमा बिस्तारै यात्रुहरुको चा…

“ओ माई गड, इट्स वन्डरफूल ल्यान्ड !” बसबाट झरेपछि युवतीले यहाँ भन्दा बढी एक शब्द अरू केही बोलीन । मलाई पनि उतिबेलाको गुर्जा गाउँ र यतिबेलाको गुर्जा नगरमा आकाश पातालको फरक लाग्यो । प्राकृतिक सुन्दरतामा मानिसको जादुमयी कलात्मकता मिसिदाँको परिणाम हुनुपर्छ – यो नगर ! यति बिघ्न परिवर्तन भएको हुनुपर्छ भन्ने मैले सोचेकै थिईन । म हुस्सु मान्छेले यहाँ आउनुभन्दा पहिले गुगलिङ गर्नुपर्ने थियो, कम्तिमा पनि केहि भिडियो र तस्बीरहरू हेरेर यो नगरका केही तस्बीर र भिडियोहरू हेर्नुपर्ने थियो । हतारमा घुमघामको कार्यक्रम बनाएर हुर्रिदै घुम्न आउँदा यात्रा धेरै अस्तब्यस्त हुँदो रै’छ भन्ने सिकाई भयो, यो पालीको घुमघाममा ।  हठात् मलाई जेट्लिनाको याद आयो, उसलाई वरिपरी हेरेँ । कतै देखा परिन । मन अलिकति आत्तिएर आयो । लाग्यो – केहि भन्दै नभनी हिडेकी उसको चिन्ता के गर्नु ? अरूको ख्याल नगर्ने मान्छेको एकोहोरो खोजी मैले मात्र के गर्नु ? अर्को मन लाग्यो, छोरीको उमेरकी युवती छे, छोरी नै नभएपनि छोरी जस्तै त हो नी । छोरी सम्झिएर भए पनि उसको ख्याल गर्नु मेरो दायित्व हो । तन्नेरी मन उम्लेर आयो – केको छोरी झैं हुनु ? त्यस्तरी…