Skip to main content

विस्तृत शान्ति सम्झौता र राजनीतिक उथलपुथल

२०६३ मंसिर ५ को त्यो दिन !

तत्कालिन द्धन्दरत पक्ष माओवादी र नेपाल सरकारबिच विस्तृत शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको पनि आजका मितिले पाँचौ वर्षगाँठमा प्रवेश गरेछ । २०६३ सालको मंसिर ५ गते नेपाल सरकारका तर्फबाट तत्कालिन प्रधानमन्त्रि गिरीजाप्रसाद कोइराला र विद्रोही पक्षका तर्फबाट माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले विस्तृत शान्ति सम्झौता गर्दाको त्यो मध्यरात आम नेपाली सर्वसाधारणहरूले आफूलार्इ विश्वकै सबभन्दा भाग्यशालि नागरिकको दर्जा दिएको दिन थियो, त्यो । चारैतिर हर्ष बढार्इ भयो । 'नयाँ नेपाल निर्माणको गोरेटो खन्ने काम अब शुरू भैसकेको छ', जनताहरूले उत्साहका साथ नेताहरूले भनेको कुरोलार्इ समर्थन गरे ।

त्यो मध्यरातमा जब सरकार र विद्रोही पक्षबिच हस्ताक्षर सम्पन्न भयो, त्यतिखेर गिरिजाप्रसाद कोइरालाले एउटा शब्द निकालेका थिए कि 'टेरोरिष्ट' हरू अब शान्तिको पथमा आएका छन् र यो सबै मैले मेरो अहिले सम्मको मेरो राजनैतिक उपलब्धीलार्इ दाउपेचमा राखेर गरिरहेको छु । क्यामेराले प्रचण्डको अनुहारलार्इ 'फोकस' गर्यो, मैले उनको भाव पढेँ ‍- उनी निराश र हतास देखिन्थे । एकछिन अगाडि सम्म उनको मुहारमा भएको चमक उत्तिनै खेर गायब भएको थियो । मैले पनि अप्ठ्यारो महशुस गरेको थिएँ, त्यतिखेर ! वास्तबमा गिरीजाप्रसाद कोइरालाको त्यो शब्दचयन कति शोभनीय थियो त्यतिखेर ? यो बहसको एउटा फरक विषय बन्नुपर्छ । वा बन्नसक्दछ । तर सत्य कुरो के हो भने - जसै त्यो मध्यरात सिद्दियो । र, अरू दिनहरू शुरू हुन थाले, नेपाली जनताहरूले कल्पना गरेको हरेक कुराहरू फेल हुँदै जान थाले ।
संसद पुर्नस्थापना भएको लामो समयपछि २०६३ माघ १ देखि माओवादीले संसदीय राजनीतिको शुरूवात गर्यो । पुर्नस्थापित महासंसदमा कांग्रेसले आफ्नो भागमा ८५ सिट राख्यो । एमाले र माओवादीलार्इ समान हैसियतको ८३/८३ सिट, नेका ‍(प्रजातान्त्रिक) ४८ गरी मुख्य ४ दलका हैसियतले सिट बाँडफाँड पनि गरे । नेपाली जनताले केहि पनि प्रश्न गरेनन तथापि त्यो जम्बो संसदिय समूह थियो । गरिब राष्ट्रको ढुकुटी स्तब्ध हुने गरी ३३० वटा सिटहरू संसदमा सृजना गरिएका थिए र आफूहरूबीचको राजनैतिक सहमति भनि देशको ढुकुटी रित्याउने काममा बाहेक दलहरूले खासै सहमति त्यतिखेर देखि नै अगाडि बढाएका छैनन् । यो सत्यता एकातिर छँदै छ । देशको राजनीति त्यतिखेरदेखि गोलचक्करमा फस्न पुग्यो, जुनबेलादेखि माओवादीले आफूलार्इ नेपाली राजनीतिको महाशक्तिको रूपमा परिभाषित गरि अन्य राजनैतिक दलको सातो लिने काम शुरू गर्न थाल्यो र अन्यदलले माओवादीको घुर्कार्इ, हुँकारलार्इ काबुमा ल्याउने प्रयत्न गर्नुको साटो उसँगको आफ्नो दुरीलार्इ अझ बढि लम्ब्याउने काम शुरू हुन पुग्यो । धेरै छलफल, बादबिबाद र आरोपप्रत्यारोप पश्चातः संविधानसभाको निर्वाचनको म्याद पनि तोकियो । कहिले जेष्ठमा त कहिले मंसिरमा, २०६४ को मंसिरसम्म आइपुग्दा समेत संविधानसभा निर्वाचनका लागि उचित म्याद नै जुरिरहेको थिएन । मानौं कि एक विवाहयोग्य युवक वा युवतीका लागि थुप्रै मंसिर र बैशाखहरू आए तर उचीत लगन भेट्टिएकै छैन । शान्ति सम्झौताका बुँदाहरू धूमिल धूमिल हुन लागिरहेका थिएँ ।
बल्ल बल्ल संविधानसभाको निर्वाचनका लागि मिति पनि तय भयो । निर्वाचन प्रणाली कसो हुने ? पूर्ण प्रत्यक्ष, समानुपातिक वा मिश्रीत ? यहि कुरो टुंगो लगाउन चरणौचरणका वार्ताहरू पनि भए अन्त्यमा ६०१ सदस्यीय संविधानसभा रहने व्यवस्थामा उच्च स्तरीय राजनैतिक सहमति सहित मिश्रित निर्वाचन प्रणाली अख्तियार गर्ने निर्णयका साथ २०६४ को चैत्र २८ गतेदेखि एकैसाथ देशभर संविधानसभाको निर्वाचन सम्पन्न भयो । केहि छिटफूट घटनाबाहेक संविधानसभाको निर्वाचन शान्तपूर्वक सम्पन्न भएको विभिन्न पर्यवेक्षक अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूको प्रतिक्रिया रह्यो ।   १२ बर्षे सशस्त्र युद्दमा होमिएका क्रान्तिकारीदेखि विभिन्न अपराधमा मुछिएका बबनसिंह समेतले निर्वाचन जिते । यता संसदिय निर्वाचनमा कहिल्यै हार नब्योहेरेका कांग्रेस सभापति गिरीजाप्रसाद कोइरालालार्इ प्रत्यक्ष निर्वाचनमा जान कामज्वरो आयो तसर्थः समानुपातिकबाट प्राप्त हुने सिटका लागि आफ्नो नाम रोल नं. १ मा प्रस्ताब गरी आफ्नो सिट सुरक्षित पारिसकेका थिए । उता एमालेका तत्कालिकन महासचिव माधवकुमार नेपालले दुर्इ दुर्इ ठाउँबाट निर्वाचन हार्न पुगे । यसरी वरिष्ठ नेता भनिएका केहि राजनैतिक हस्तीहरूले संविधान सभाको निर्वाचनमा सिलटिम्मुर चपाएपछि उनीहरूको राजनीतिक भविष्य करिब करिब अन्त्यको दिशातिर उन्मुख भएको र अब देशको राजनीतिले नयाँ दिशा पकड्नेमा जनताहरू आश्वस्त थिए तर त्यसो हुन सकेन ।
संविधान सभाको निर्वाचन सम्पन्न भएपछि माओवादी सबभन्दा ठूलो राजनैतिक शक्तिका रूपमा उदाउन पुग्यो । केन्द्रिय राजनीतिमा ४८ देखि यता हालीमुहाली गर्दै आएका कांग्रेस र एमालेलार्इ संविधानसभाको निर्वाचनले रछ्यानमै पुर्याइदियो । अब असन्तुष्टिहरू बाहिर आउन थाले । अन्तरिम सरकारका प्रधानमन्त्री गिरीजाप्रसाद कोइरालाले प्रधानमन्त्रीको कुर्सीमा लेघ्रो तानेर बसेको बस्यै गरे । जति सक्दो छिटो सत्ता हस्तान्तरण गर्नुपर्ने संसदिय मूल्य मान्यतालार्इ लात मारि उनले माओवादीलार्इ पेन्डुलम बनाइरहे । अन्ततः भदौ २, २०६५ मा माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले गणतान्त्रिक नेपालको पहिलो प्रधानमन्त्री हुने सौभाग्य प्राप्त गरे । उनको नेतृत्वको सरकारले चालेका हरेक खालका कामहरूमा विपक्ष दल कांग्रेसबाट मात्र नभर्इ सत्ता साझेदार एमालेले विभिन्न बहानाबाजीमा खोचेँ थाप्ने काम हुन थाल्यो । पशुपतिको भट्ट फेर्नेदेखि जनआन्दोलन दबाइएका भनि दोषी ठहराइएका तत्कालिन प्रधानसेनापति रूक्मांगद कटवाललार्इ अवकाश दिने निर्णयहरू यति बिबादास्पद बनार्इएका माओवादी नेतृत्वको सरकार चारैतर्फबाट घेराबन्दीमा पर्न थाल्यो । तत्कालिन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालका सामु राजीनामा बाहेक अर्को कुनै विकल्प रहेन । राजीनामा दिएकै दिनमा उनको भिडियो बाहिरियो । त्यसले नेपाली राजनीतिमा ठूलो तरंग ल्यार्इदियो । उनको राजीनामालार्इ विभिन्न कोणबाट चर्चा/परिचर्चा गर्न थालियो ।
संविधान लेखन कार्यमा अनुभव भएको भनि प्रचण्डको लिखित अनुरोधमा मनोनित सभासद बनेका माधवकुमार नेपालले यो देशको प्रधानमन्त्री बन्ने महत्वकांक्षा जुनदेखि पाल्न थाले त्यसदिन देखि यो देशको राजनीति अनेपक्षित, आश्चर्यजनक र अन्यौलको ट्रयाकमा हिड्न पुग्यो । त्यसयता बागमतिमा थुप्रै ढल बग्यो, त्यो भन्दा फोहोरी ढल नेपाली राजनीतिमा बग्यो । जित्नेहरूका भन्दा हार्नेहरूका गफ ठूला हुन थाले । संसदमा सबभन्दा ठूलो दल राष्ट्रिय राजनीतिको केन्द्रबाट एक्ल्याइयो । शान्ति प्रक्रियाको महत्वपूर्ण पक्षलार्इ निषेध गर्न थालियो । माओवादी नेता तथा कार्यकर्तामा सशस्त्र अवस्थाकै शैलीले पश्रय पाउँदै गयो भने अन्य ठूला भनिएका दलहरूमा नयाँ तर आफ्नो भन्दा बढी हैसियत राख्ने शक्तिलार्इ बिच्काइराख्ने स्वभावको विकाश हुँदै आयो ।

विस्तृत शान्ति सम्झौता भएको आज ४ वर्ष पूरा भैसक्यो । न संबिधान बन्ने काममा प्रगति छ न त देशले सहमतिय सरकार नै पाएको छ । शिविरमा थन्काइएका माओवादी सेनाहरू शिविर भित्रै छन्, सेना समायोजन एकादेशको कथा भएको छ । शान्ति प्रक्रियालार्इ तार्किक निश्कर्षमा पुर्याउनुपर्छ भन्ने नैतिक तथा राजनैतिक जिम्मेवारीको बोध कुनैपनि नेतालार्इ नभएको कुरा घाम झैं छर्लड्ग भएको छ, अहिले । बजेट अध्यादेश मार्फत आउँछ, र सहमति संविधानसभाको म्याद थप्ने र सिटको बाँडफाँडमा बाहेक केहिमा देखिदैन ।


Comments

  1. amar spandan12/1/11 5:51 PM

    yo histry remember garaune tapaiko prayas prati dhanyabad ani aasha garau nepali raajniti le uchit nikash pawos ....................

    ReplyDelete

Post a Comment

प्रतिक्रिया ब्यक्त गर्दा सभ्य र सुसंस्कृत शैली प्रयोग गर्नका लागि सम्पूर्णमा सविनय अनुरोध गर्दछु ।

लोकप्रिय पोष्टहरू

अनि रोशन भाइले टिपेछन् ६ बाल्टिन बेरी

गएको साल, हेर्दै कलिला देखिने दुई जना ठिटाहरू तिक्कुरिला रेल बिसौनीको कुनामा मस्त चुरोटको पफ लिदैं गरेका बेला, "भाइहरू नेपाली हो ?" भनेर मैले सोधेको थिएँ । मेरो प्रश्न भुँइमा झर्न नपाउँदै, आफूले तान्दै गरेको चुरोट आफ्नो साथीलाई दिदैँ, झन कलिलो देखिने ठिटोले भनेथ्यो, "हो दाई । कसरी पो ठम्याउनु भो ?"  दुई फरक मुहारको बनोट लिएका मानिसहरू सँगै बसेर एउटै चुरोट तान्दैछन् भने ती पक्कै नेपालीहरू हुनुपर्छ, त्यसमाथि तिमीहरू नेपाली मैं बातचित गर्दै थियौ नी त । मेरो जवाफ सुनेपछि त्यो ठिटोले कपाल कन्याउँदै भनेथ्यो, "हाउ दाजु पनि, सारै मजाको पो हुनुहुदोँ रहिछ !" मैले बात मार्न खोज्दा, निसंकोच बात मार्न खोज्ने ठिटो त पूर्वतिरको लिम्बु भाइ रहेछन् । अनि खासै बात मार्न नचाहने चाँहि रहिछन् - काठतिरका बाहुन भाइ ।  त्यो दिन ती भाइहरू हेलसिन्कीबाट सवा घण्टाको रेल यात्रामा पुगिने ठाउँबाट काम पाइने आशामा साथीलाई भेट्न आएका रहेछन् । आफूलाई भेट्न निम्ता दिएको साथीसँग भेट  नभएपछि  कामको खोजीमा हेलसिन्की झरेका उनीहरूलाई  आफू बस्ने ठाउँतिर फर्कने क्रममा मैले भेट्न पुगेको थिएँ । छोटो भ...

घर कहाँ हो दाजुको ?

अन्तिम पटक ह्वाट्स एपकलमा तेर्ह मिनेट कुराकानी भएको ठ्याक्कै तीन महिनापछि ह्वाट्स एपमा तिमीलाई मेरो पछिल्लो ब्लग पोष्टको लिंक साझा गरेथेँ, करिब तीन हप्तापछि आजै बुनेले मीठो टिप्पणीसहितको सन्देश प्रवाह गर्ने क्रममा अम्रिकाबाट सोधी पठायौ, "Dai, I have a question, where is home? Nepal or Finland?" सायदै बुने तिम्रो प्रश्न यत्तिमै मात्र सक्किन्थ्यो भनेपनि मैले सजिलै भनिदिन सक्थेँ होला जसरी हाम्रै म्याग्दीका लोकगायक खड्ग गर्बुजाले आफ्नो ' पिरती ' एल्बमको एक गीतमा सोध्दा प्रश्न, "घर कहाँ हो मायालु?" कति सजिलै जवाफ दिएथीन् गायिकाले, "हिमालको काखैमा ।" तर तिम्रो प्रश्नमा जवाफ मात्र दिएर पुग्थेन्, त्यसले अन्तःस्करणको भाव पनि जान्न चाहन्थ्यो किनकी त्यसमा तिमीले थपेर पठाएथ्यौ - "What is your feeling since you've lived so many years in Finland?" म फिनल्याण्ड टेकेको वर्षदिन पनि त पुगेको थिएन् जतिबेला सन् २०१३ को हिउँदमा फिनल्याण्डमा मलाई पहिलो कामका लागि भनसुन गर्दिनुभएका दाजु राजन सुवेदीले, तिम्रो जत्तिकै गम्भीर त होईन् तर सिधा प्रश्न गर्नु भएथ्...

मेरो एउटा साथी छ (हुनुहुन्छ)

 " नीराजन, मेरो बेस्ट फ्रेन्ड हो ।" जन्मेर २६ वर्ष बिताएको देश नेपालमा मलाई यस्तो भन्ने कोही थिएन् । तर यतै फिनल्याण्ड आइपुगेपछि,  मलाई यस्तो भन्ने एक जना भेट्टिएकी थिइन् ।  जोसँग बसेर एकै कप चिया वा कफि पिएकै थिइँन्, मैले । मनभरीका बह न मैले उनीसँग केहि पोखेकै थिएँ, न त उनले विशेष केही त्यस्त्तो साझा गरेकी थिइन् मसँग । तर मलाई चिन्ने र मसँग सम्पर्कमा रहेका धेरै साथीभाइसँग उनले सुनाउन बिर्सेकी रहिन्छिन् कि निराजन उनको बेस्ट फ्रेन्ड हो ।  यो पढ्दै गर्दा यहाँलाई लाग्ला, कि आफूलाई बेस्ट फ्रेन्ड बताउने साथीका सम्बन्धमा लेख्ता पनि यसले किन भूतकालको प्रयोग गर्यो ? प्रश्न स्वभाविकै हो तर मेरो जवाफ अलिकति अस्वभाविक लाग्न सक्ला यहाँलाई । कि मलाई बेस्ट फ्रेन्ड भन्ने उनको, खासमा म  फ्रेन्ड पनि थिइँन् । न उनी थिइन्, मेरो कुनै त्यस्तो विशेष मित्र । बस्, हाम्रो सामान्य चिनजान मात्र थियो । केहि मानिसहरू हुँदारहेछन्, जो सामान्य चिनजानलाई मित्रताको नाम दिदाँरहिछन्, उनले जस्तै । अनि कोही यस्ता पनि हुँदा रहिछन् कि जोसँग हामी विशेष सामिप्यतामा भएको ठानेका हुन्छौं, तर उनीहरूका ...

क्लोरिनको झोल, वैज्ञानिकहरू र मेरी बोइको मुड्की

मेरो बाल्यकाल लगभग बोईसँगै बित्यो । त्यो चकचक गर्ने समय भएकाले मेरो चकचकसँग बोईलाई बेलाबेलामा झिझो लाग्नु स्वभाविक नै थियो । त्यसैले मैले अति नै अटेर गरेपछि बोईले मलाई भन्नुहुन्थ्यो -  "अहिले गाडूँला मुड्की (मुड्कीले हान्छु) ।" तर अहँ कहिल्यै पनि एक झापड खानुपरेन । मुड्की नै खानु नपरेपछि मेरो चकचक थामिने कुरै थिएन, त्यसैले बोईले पनि मुड्की गाडूँला भन्न छाड्नुभएन अनि मैले चकचक गर्न । मेरी बोईले यस धरा छोडेको पनि यहि हिउँदमा बर्षदिन पुग्दैछ, तर बोईले भन्ने गरेको "अहिले गाडूँला मुड्की" मेरो मनमा गडिरहेको छ, अनि यसो सोच्छु, दुईचार पटक बोईले साँच्चिकै मुड्की गाड्नुभएको भए, मेरा चकचक उहिले पहिले नै खत्तम हुन्थे कि ?  तर खासमा चकचक भन्ने जिनिस त्यत्तिकै खत्तम भएर गैहाल्ने कुरो हैन रहेछ । न त यो उमेर बढ्दै गएपछि आफै घट्दै र पछि निस्तेज नै हुने रहेछ । यसले खासमा उमेर बढ्दै गएर केश पाक्दै गएपनि आफ्नो स्वरूपमा अलिकति फेरिदै तरह तरहका रूपमा प्रकट हुँदै पो जाँदो रहेछ कि ? भन्ने निचोडमा पुगेको छु । यस्तै केहि केश पाक्नै थालेका मान्छेहरूको चकचक कोरोनको त्रास बढ्दै गएपछि अलिकति भि...

बोई, बार्ह वर्षमा खोलो किन फर्किएन् ?

हिजो भर्खर जस्तो लाग्छ, २७ औं वसन्तमा हिड्दै गरेको म विना कुनै योजना देश छाडेर परदेश हिडेको । आज १२ वर्ष नाघिसकेछ, परदेश भनिएको ठाम देशजस्तै अनि देश ठानिएको ठाम परदेशजस्तै भएको । मेरी बोइ भन्नुहुन्थ्यो, "बार्ह बर्षमा खोलो फर्किन्छ ।" बार्है बर्ष वितिसकेछन्, म मान्छे भएर होला सायद आफूले आएको बाटैबाटो घर फर्किन नसकेको ! बोइ नफर्किने गरी गएको पनि ५ वर्ष त नाघिसकेछ, सायद अझै हुनुहुन्थ्यो भने फोन गरेर म सोध्दो हुँ, - बोइ बार्ह वर्षमा खोलो कसरी फर्किन्छ ? सिकाइमाग्दो हुँ फर्किने सुत्र, शिरोपर गर्दो हुँ ती सुत्रहरू र लाग्दो हुँ ढोडेनीको पक्की पुल तरेर किनारै किनार तेर्सिएर घैयारासम्म अनि अलिकति माथि उक्लिएर हाम्रा जिजुको पालादेखिको हाम्रो स्थायी ठेगाना उही ढुंगेपाली टोलमा । छिर्दो हुँ आफ्नै मेहनतले बनाएको साढे दुई तले पक्की घरको दैलोभित्र ।           दिनहरू यस्ता पनि थिए, जहिले म कविताहरू लेख्ने गर्थेँ । मेरा कविताहरूमा देश छाड्नेहरूलाई स्वदेशमैं बस्नु भनेर आव्हान हुने गर्थे । अहिले म तीनै कविताहरूका पात्र बनेर आफैले बाँच्नु परेको परिस्थितीलाई पचाउने प्रयत्न गर्दै...