शरणार्थी बनेर बाँच्दा (दोस्रो भाग)

यो भन्दा पहिले मैले पहिलो भाग  लेखेको थिएँ । यो त्यसैको दोश्रो खण्ड लेख्दैछु । कृपया यसलाई दिमागले हैन मुटुले पढ्ने कोशिस गर्नुहोला ।

सुरक्षाकर्मीहरूले शरणार्थीहरूलाईधपाउँदै गरेको दृश्य

अब हामीले धेरै हिड्नु पर्ने भएको थियो । हामी लगातार हिडिरह्यौ । गन्तब्यका विषयमा केही थाहा थिएन सिवाय पुग्नुपर्ने ठाउँ नर्वे हो भन्ने बाहेक । बाटोमा निकै खासखुस भईरहेको थियो । लगातारको हिडाईले हामी अति थकित थियौ । एकछिन रोकिएर थकान मेट्ने कुरा कसैले गर्देनथे । एकछिन रोकिए मात्र यात्रामा पछि परिने भय थियो सबैमा । हामी हिडिमात्र रह्यौ । केहि घण्टा हिडेपछि रेडक्रसको ठूलो झण्डा हाम्रा आँखा अगाडि फरफराईरहेको देख्यौ । जति नजिक पुग्दै थियौ, त्यति नै त्यहाँ मान्छेहरूको चहलपहल बढिरहेको पायौ । सुनेको थिएँ रेडक्रसले असहाय र पिडितहरूलाई सहयोग गर्ने गर्दछ । त्यसैले मन ढुक्क भयो । मनमा धेरै घण्टा पछिको भोक मेटाउन पाइँदैछ भन्ने खुशी थियो । त्यतिनखेर सम्म अन द रन नामक त्यो २४ घण्टे अभ्यासको झण्डै ८ घण्टा बितिसकेको समय हुनु पर्छ । रेडक्रसका स्वयंसेवकको भूमिकामा भएका हरूले हामी शरणार्थीहरूको भूमिकामा भएका हरूलाई केहिबेर आराम गर्न भने । हामीहरू सुत्ने तरखरमा लाग्यौ । सबैजना आराम गर्ने शुरसार गरिरहेका थिए । 

रेडक्रसले बाँडेको खाना खाँदै शरणार्थीहरू

लगातारको ८ घण्टासम्म शरणार्थीको भूमिका निर्वाह आफैमा कठिन काम थियो । हिडाई, दुगुराई र तनावका बिच त्यती धेरै समय पछि थकान मेट्न पाएकाले म मस्त निन्द्रामा परेँ । मान्छेहरू खासखुस गरेको सुनेपछि म उठेँ । खासमा मेरो बहिनी मोबिताको भूमिकामा भएकी दिक्षीले मलाई उठाएकी थिईन । रेडक्रसका स्वयंसेवकहरूले हामीलाई खाना ल्याएर बाँडे । त्यहाँ हामीले अपेक्षा गरे अनुसारको खाना थिएन । उनीहरूले निश्चित परिमाणको खाना खान मात्र दिए । त्यो भएपनि लिन पाउनु हाम्रो लागि भाग्यको कुरो थियो । रेडक्रसका स्वयंसेवकहरूले हामीलाई भने‑ तपाइँहरूले कम्तीमा पनि हाम्रो शिविर भेट्नु भयो, जोखेर वा नापेर दिईएको भए पनि खाना खान पाउनु भयो । पानी पिउन पाउनुभयो । सायद तपाईहरूलाई आवश्यक आराम पनि पुग्यो होला तपाइँहरू जान सक्नुहुन्छ । हामी त्यहाँबाट फेरि हिड्यौ । मेरा परिवारका सदस्यहरू भन्दै थिए, हामीहरू बल्ल साउदी अरबबाट हिड्यौ । अझ हामीहरूले धेरै हिड्नु थियो । समय थाहा पाउनलाई हामीसँग घडि पनि थिएन । हामीहरू चुपचाप हिडिरहेका थियौ । मेरा मनमा अनेकन प्रश्नहरू उब्जिन थाले । शरणार्थीको भूमिका २४ घण्टासम्म मात्र निर्वाह गरिहेको यो वीचमा मलाई यति धेरै छटपटी भैरहेछ भने वास्तविक शरणार्थीहरूको झन के हालत हुन्छ होला ? हिडेको हिडै छ, बिसाउने ठाउँ आउने हैन । यस्सो आकाशतिर हेरेँ र अनुमान लगाएँ, सायद ११ जति बजेको हुनुपर्छ । विभिन्न देशका सिमाहरू पार गर्ने बेलामा थुप्रै खाले यातना सहनु पर्यो । शारीरिक भन्दा पनि मानसिक यातना बडो दुखदायी हुँदो रहिछ । जबजब हामी सीमामा आइपुग्थ्यौं, तबतब हाम्रो मुटुको धड्कन अझ बढी बढेर जान्थ्यो ।

सीमामा शरणार्थीहरूलाईथर्कमान पार्दै एक सुरक्षाकर्मी

सिमामा सुरक्षाकर्मीको भूमिकामा भएकाहरू हामीलाई नानाथरी कुराहरू सोध्दथें । र, खेल शुरू हुनुभन्दा पहिले हामीलाई दिइएका पैसाहरू मध्ये केही माग्थे पनि । पैसा हाता नपरिन्जेल उनीहरूले सीमा पार गर्नै दिदैनथें । यसरी ७/८ घण्टा भन्दा बढी समय हिडेपछि हामी अगाडि खेल शुरू भएको ठाउँमै फर्कयौ । सायद बिहानपखको ३ वा साढे तीन जति भएको हुनुपर्छ । नर्वेमा आइपुगेको भन्दै उनीहरूले हामीहरूलाई केही फर्महरू भर्नका लागि अनुरोध गरे । हामीहरूले ती फर्महरू भर्यौ । ती फर्महरू नर्वेमा शरणार्थी भएको आधार पेश गरी नर्वेमै स्थाइ रूपमा बस्नका लागि भरिने आवेदन फर्महरू रैछन् । वास्तविक जीवनमा पनि विश्वका विभिन्न ठाउँबाट शरणार्थीका रूपमा नर्वे प्रवेश गर्नेहरूले असाईलम सेन्टरहरूमा पुगेपछि त्यस्ता आवेदनहरू भर्दा रहेछन् । आवेदनमाथि गहन अध्ययन गरिएपछि मात्र आवेदक साँच्चीकै शरणार्थी हो वा हैन भन्ने कुराको जाँच पनि हुँदोरहेछ । हामीलाई बताइए अनुसार, यस्ता आवेदनहरूमा गम्भीर अनुसन्धान हुने गर्दछ, यदि आवेदकलाईआफ्नो देशमा बस्न असुरक्षा छैन भन्ने कुराको ग्यारेन्टी सम्बन्धित राज्यले स्वीकार गरेमा आवेदकले नर्वेमा आवसीय स्वीकृति नपाउँदो रहिछ ।  

विहान उठ्दा मेरो हालत

फर्महरू भरिसके पछि हामीलाई सुत्नका लागि भनियो । हामीहरू सुत्यौ । त्यति लामो हिडाई पछिको सुताई भएर होला सुताईको मज्जा नै बेग्लै महशुस भयो, मलाई । म एकैछिनमा नै भुस परेँ ।

भोलीपल्ट बिहान ९ बजेतिर हामीहरूलाई उठ्न भनियो । हामीहरू उठ्यौ ।  हामीहरूलाई विभिन्न जाँच, अन्तरवार्ता लिने काम गरियो । धेरै कुराहरू सोध्ने कामहरू भयो । हामीहरूले पनि त्यसै गर्यौ । केहि समय फेरि हामीहरूलाई आराम गर्नका लागि भनियो । हामीहरूले त्यसै गर्यौ । लगभग अब हामीहरू २४ घण्टे खेलको अन्त्य अन्त्य तिर आईपुगेका थियौ । उनीहरूले एउटा खामभित्र केही ल्याएर हामी सबैजनालाई दिए । र, भने अब तपाइँहरू नर्वे बस्ने अनुमति छ वा छैन भन्ने त्यो खामभित्रको पत्रले खुलस्त पार्दछ । हामीहरूले आ-आफ्ना खामहरू खोलेर हेर्यौ, हाम्रा परिवारका सदस्यहरूको कसैको पनि आवेदन स्वीकृत भएको थिएन । त्यहाँ शरणार्थीको भूमिकामा रहेका हामीजस्तै अरू दुई परिवारहरू पनि थिए । जसमध्ये जम्मा एक परिवारको त्यो पनि एक जनाको मात्र नर्वे बस्ने आवेदन स्वीकृत गरिएको थियो । अब फेरि हामीहरूलाई आफ्नो देश सोमालिया फर्कन लागि तयार हुन भनियो । हामीहरू सबैले चुपचाप आफ्ना गुण्टाहरू बोक्यौं र त्यहाँबाट हिड्यौ ।

सोमालियाबाट निस्कने एक शरणार्थीको यात्रा रूट

यसरी हाम्रो २४ घण्टे शरणार्थीको भूमिका निभाउने खेल सकिएको थियो । खेल सिद्दिएपछि समिक्षाका लागि हामीहरू एकै स्थानमा भेला भयौं । र, समीक्षाको काम शुरू हुन थाल्यो । प्रशिक्षकहरू मध्येको एकले खेलमा सफलतापूर्वक भाग लिएकोमा बधाई दिदै भन्न थाले – तपाइँहरू जम्माजम्मी ७ घण्टा हिड्नुभयो । तर वास्तविक जीवनमा एकजना शरणार्थीले एकदिनमा कम्तीमा १४ घण्टासम्म हिड्नु पर्ने हुन्छ । सोमालियाबाट हिडेको एउटा शरणार्थीले उसले सोचे भन्दा धेरे देशहरू भएर हिड्नु पर्ने हुन्छ । विभिन्न देशका सीमारेखा पार गर्नु पर्ने हुन्छ । उसलाई सीमा पार गर्दा तपाइँ हामीले खेलमा खेले झैँ सजिलो हुँदैन । कतिपय शरणार्थीहरूको ज्यान समेत जाने गर्दछ सिमाहरूमा । सोमालियाबाट हिडेको उक्त शरणार्थीले एडन खाडी पार गरेपछि यमन पुग्दछ । त्यसपछि साउदी अरब हुँदै उसको यात्रा इराक, सिरिया, टर्की, बुल्गेरिया, रूमानिया, हंगेरी, स्लोभाकिया, चेक गणतन्त्र हुँदै पोल्याण्डमा पुग्दछ । बाल्टिक सागर पार गरेपछि मात्र उ स्वीडेन आइपुग्छ । यसरी स्वीडेन हुँदै नर्वे आउने एक जना सोमालियन शरणार्थीले एक दर्जनभन्दा बढी देशको सीमाहरू पार गरेर नर्व आइपुग्दछ । उ नर्वे त आउँछ तर यहाँ आएर पनि उसले आवासिय अनुमतिका लागि दिएको आवेदन स्वीकृत हुन्छ नै भन्ने छैन । प्रतिवर्ष जम्मा आवेदन दिएकाहरू मध्ये औसतमा १० प्रतिशतको आवेदनलाई मात्र स्वीकृत प्रदान गरिने अवस्था हुन्छ । अब तपाइँहरू नै अनुमान गर्नुस कि नर्वे बस्ने सपना सजाएर आएको एक शरणार्थिले यहाँ बस्न पाउने अधिकार प्राप्त नगरेपछि उसलाई कति पीडा हुन्छ होला ?

खेलको दौरानमा यहाँहरूले रेडक्रसको शिविर भेट्नु भयो । कम्तीमा पनि केहि घण्टाको हिडाँइ पश्चातः तिर्खा मेटाउन पाउनुभयो । अलिकति भए पनि खान पाउनुभयो । त्यसमा तपाइँहरू निकै भाग्यमानि हुनुहुन्छ । तर वास्तविक जीवनमा लाखौं शरणार्थीहरूले रेडक्रसको शिविर भेटिरहेका हुँदैनन् । अब तपाइँहरू अनुमान गर्नुस उनीहरूको पीडा कस्तो हुन्छ । 

बाँयाबाट क्रमशः मेरो आमा, बाबा, सौतेनी आमा, बहिनी, सौतेनी बहिनी, म, बहिनी र काका

उनले अझै भन्दै गए, "तपाइँहरूले सीमामा के दुख झेल्नु भयो र ? सुरक्षाकर्मीको भूमिकामा भएको एकजना व्यक्तिले शरणार्थीको भूमिकामा भएको अर्कोजना व्यक्ति तपाइँहरूलाई देखाएको त्यो एउटा सामान्य व्यवहार मात्र थियो । बास्तबिक पीडालाई न त अभिनय गर्न सकिन्छ न त अभिनयबाट अनुभूति गर्न नै । हामीले यो पनि बिर्सनु हुँदैन कि शरणार्थीहरूले सुरक्षित जीवन यापनको लालशामा गर्ने यो भागदौडमा कतिपय उनीहरूले आफ्नो ज्यान पनि गुमाउनु पर्ने हुन्छ ।

यो खेल खेलेपछि मेरो मनमा लाग्यो, यसरी नै मेरो देशको हालत बिग्रदै जाने हो र द्भन्दले ठाउँ लिइराख्ने हो भने हामी धेरै नेपालीको भविष्य मैले २४ घण्टामा खेलेको झै वास्तविकतामा भोग्नु पर्ने त हैन् । हे भगवान, जतिसुकै दुख दिन सक्छौ मलाई देशभित्र नै देऊ तर बिन्ती शरणार्थी नबनाइदेऊ । यस चौविस घण्टे खेलका तस्वीरहरू हेर्न यहाँबाट भित्र छिर्नुस ।