Skip to main content

बाहुनक्षेत्री, जनजाती र दशैं ।

सम्पूर्ण नेपालीहरूमा बडादशैं २०६७ को शुभकामना ः फोटो साभार गुगल
म सानो छँदा दशैं नेपालीहरूको महान पर्व हो भन्ने सुन्ने गर्थे । अलि बुझ्ने भए पछि यसलार्इ हिन्दुहरूको पर्व हो भन्न थालेको सुन्न पाएँ । र, पछि जब पञ्चायत कालमा जन्मेर, बहुदल कालमा माध्यमिक तहको पढार्इ सिध्याएर संघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रिक देश नेपालको राज्य व्यवस्थामा प्रवेश गरेँ तब आदिवासी जनजातीहरूले यो विशुद्भ हिन्दुहरूको मात्र पर्व भएकाले त्याग्ने प्रचलन नै शुरू हुन थाल्यो । चर्चित समाजशास्त्री डा. कृष्ण भट्टचनले त दशैं आदिबासीहरूको पर्व नभएकाले यसलार्इ बहिष्कार गर्नुपर्ने आदिवासी जनजातीको लागि अपरिहार्य रहेको बताउँदै आएका छन् । उनको जिकिर छ, यदि दशैं मान्नेहरूले आदिवासीहरूका चाड पर्वमा सार्वजनिक विदा तथा कर्मचारीहरूलार्इ त्यही अनुरूपको सुविधा उपलब्ध नगराउने हो भने दशैं मान्दै आएका आदिवासी जनजातीहरूले त्यसलार्इ तुरून्तै परित्याग गर्नु उत्तम रहेको समेत विचार व्यक्त गरेका छन् ।यस्ता भनार्इ राख्छन हाम्रा समाजशास्त्री हेर्नुस भिडियो
म बुझ्ने भएदेखि नै दशैं र तिहारको नाममा हुने लामो सरकारी बिदा र अनावश्यक खर्चको बिरोधमा उभ्भिदै आएको मान्छे हो । बिकट हिमाली जिल्लामा खाध्यन्नको अभावमा छटपटाइरहेकाहरूको ब्यथा रेडियो, टि.भी.मा सुन्न देख्न थालेपछि निधारभर रंगिन चामलको टिका टाँसिने परम्परामा केहि सुधार हुनुपर्छ भन्ने मान्यता ममा शुरू हुन पुग्यो । तर त्यो परम्परालार्इ म बबुरोले परिष्कृत गर्न सक्ने हैसियत पनि राख्न सक्ने थिइँन । तर आज समाज र वरिपरीको वातावरणलार्इ बुझ्न थालेपछि भने ममा दशैंका विषयमा बुझ्ने छुट्टै मान्यता विकास हुन पुगेको छ । दशैं हिन्दुहरूको मात्र महान पर्व हो भने किन सबैभन्दा बढि हिन्दुहरू बस्ने भारतमा दशैं नेपालको जस्तो भव्य हुँदैन । यदि यो हिन्दुहरूको मात्र पर्व होइन भने आदिवासी जनजातिका नाममा यसलार्इ परित्याग गर्नुको के तुक रह्यो ? मलार्इ लागेको छ, कि यसका साँस्कृतिक मूल्य र मान्यताहरूलार्इ जोगाएर परिष्कृत गर्दै राष्ट्रिय पर्वका रूपमा मनाउन सकिदैन ? एउटा स्वतन्त्र राष्ट्र भैसकेपछि त्यो देशको आफ्नै एउटा छुट्टै राष्ट्रिय पर्व हुनु जरूरी छ कि छैन ? विश्वमा थुप्रै देशहरू छन् जहाँ क्रिसमसलार्इ राष्ट्रिय पर्वका रूपमा स्वीकार गरिएको छ त्यही अनुरूप सार्वजनिक विदाको पनि व्यवस्था गरिएको छ । चाड पर्वलार्इ धार्मीक तथा जातिय नारामा लगेर जोड्नु एक्काइसौ शताब्दिका बौद्भिक मानव प्राणिलार्इ सुहाउने बिषय हैन । दार्जिलिङ्गे प्रोफेसर (जो आफू नै जनजाती हुन) गोपिनारायण प्रधान बताउनुहुन्छ, 'जातियताका नाममा समग्र राष्ट्रको साँस्कृतिक पहिचान गुमाउने गरी गरिने कार्यकलापहरू दुखलाग्दा विषय हुन' यसबाट हामी प्रष्ट हुन सक्छौं कि नेपालमा सदियौंदेखि प्रचलनमा रहेको दशैं पर्वलार्इ हिन्दुहरूको मात्र हो भनी राजनीतिक धुर्ताइँ मात्र गर्न खोजिएको छ । एउटा राष्ट्रिय साँस्कृतिक पर्वलार्इ राजनीतिक रंग दिइएको छ, र केहि दुर्इ चार जना आफूलार्इ आदिवासी जनजातिका ब्याख्यता ठान्नेहरूले आफ्नो सामाजिक प्रतिष्ठा तथा राजनैतिक स्वार्थपूर्तिका लागि दशैं बहिष्कार गर्नुपर्ने अभियानलार्इ चलाइएकोमा दुर्इ मत हुनै सकिदैन ।
हुनसक्छ, एउटा कुनै कालखण्डबाट प्रचलनमा आएको साँस्कृतिक पर्वमा केहि त्रुटीहरू अवश्य छन् । त्यसलार्इ हामी सच्चाउने तर्फ ध्यान दिनु जरूरी छ । तर पुस्तौदेखि दशैं मान्दै आएकाहरूलार्इ रूपैयाँ पैसाको ठूलो विनाश हुने भ्रम फैलाएर तर्साउने काम गर्नु हर हालतमा राम्रो हैन । दशैंसँग जोडिएर आएको कुनै पनि धर्म ग्रन्थले दशैं मनाउनका लागि घरमा खसि ढाल्नै पर्छ भनेको छैन, न त त्यहाँ टिका जमराको साथसाथमा हजारौं नोटका बिटा दक्षिणाबापत दिनुपर्छ नै भनेको छ । दशैंसँग जोडिएको एउटै धार्मिक मान्यता भनेको नै असत्य माथि सत्यको जित हो । तसर्थ परापूर्व कालमा भएको असत्यमाथिको सत्यको जितलार्इ खुशि र हर्षबढाइका साथ मनाउनु पर्छ भनिएको मात्र हो । यसको मूल कुरोलार्इ बंगाएर पछि थपिदैँ आएका उपविषय तथा व्याख्याहरूलार्इ मात्र बिश्लेषण गरि दशैं मनाउनु अनुपयुक्त हो भनि जिकिर गर्नु हर हालतमा उपयुक्त छलफल हुन सक्दैन । यो पर्व भनेको बर्षौदेखि आफन्त तथा परिवारजनसँग छुटिएर बस्न बिवश नेपालीहरूको मिलन हुने सुनौलो अबसर हो भन्ने कुरालार्इ हामीले किन बिर्सदैछौ ? के यो पर्व हजारौंको दक्षिणा लिनेदिने पर्व हो ? कसैको आर्थिक हैसियत त्यो स्तरको छ भने उसले त्यसो गर्नु स्वभाविक विषय हो तर बास्तवमा दशै पर्व त आफ्ना पुजनीय मातापिता तथा नातेदारहरूको हातबाट टिका र जमराका साथसाथमा प्रगति, उन्नती, दिर्घायू र सफलताको आशिरबाद थाप्ने पर्व हैन र ? यसको मूख्य अर्थलार्इ जसरी बंगाएर परिभाषित गरिदै छ, यसले भविष्यका नेपाली पिढीलार्इ पश्चिमा संस्कृतिको दास बनाउने दिशातिर धकेल्दै गरेको तर्फ हामीले ध्यान दिनु पर्ला कि नपर्ला ?
दशैं पर्व हिन्दुहरूको मात्र पर्व हैन, यसको इतिहास हिन्दु धर्मसँग मात्र जोडिएको हो भन्ने कुरोलार्इ हामीले बुझ्न नसक्दा अहिले यस्तो अवस्थाको सृजना हुन गएको हो । यहाँ समाज पढेका भन्नेहरूलार्इ सामाजिक पर्वलार्इ जातियतामा लगेर जोडेका छन् । यहाँ मान्छेहरूले बुझाउँदै छन् - हिन्दु धर्म बाहुन र क्षेत्रीहरूको मात्र धर्म हो । यसको मूल जड भनेको समाजमा रहेको जातिय भेदभाव तथा थिचोमिचोको कुरितीलार्इ निमिट्यान्न पार्नुको सट्टा त्यसलार्इ जातीय राजनीतिक रंग दिएर सामाजिक सहिष्णुतामा खलल पुर्याउने दृष्टता गर्नेहरूको गलत बुझार्इ नै हो । मेरो बुझार्इको सापेक्षताले शतप्रतिशत विश्वासका साथ भन्न सक्दछ, कि दशैं परित्याग अभियानले आदिवासी जनजातीको साँस्कृतिक पहिचानको ग्यारेन्टी गर्दैन ।
हिन्दु धर्मसँग जोडिएका दुर्इ विश्वप्रसिद्भ व्यक्तित्वहरूको यो भनार्इलार्इ पनि एकपटक मनन गर्ने कि ?



दार्शनिक भोल्टेयर बताउँछन् – "Hinduism is the best gift of the East to the West". 
आइरिश नाट्यकार जर्ज बर्नाड शा भन्छन् – "Hindu religion is the most important and the most liberal religions of the world".


Comments

  1. अनि ती प्रबुद्भ समाजशास्त्रीको नाम त हिन्दु देवता कृष्णको परेछ नी ? कि त्यसमा पनि बाहुन क्षेत्रीको हात छ ? तिनलार्इ सोदेर लेख्नपर्यो निराजनजी । फेरी भन्लान न्वारनमा बाहुनले राख्देको ? त्यसो भनेर उम्किन पाइन्न हैं न्वारन पनि त हिन्दु संस्कार हो । तिनले त्यो नाम फेर्नै पर्छ ।

    ReplyDelete
  2. पक्कै पनि दसैँ हिन्दुहरुको मात्र न भैकन सम्पूर्ण नेपालीहरुको महान चाड हो र यसलाई सांस्कृतिक रुपमा लिनु पर्छ जस्तो लाग्छ मलाई !!!

    ReplyDelete
  3. श्रीराम17/10/10 11:31 AM

    कैलाशजीकै भनाइ साभार गरें है !

    ReplyDelete
  4. श्रीराम12/1/11 5:51 PM

    कैलाशजीकै भनाइ साभार गरें है !

    ReplyDelete

Post a Comment

प्रतिक्रिया ब्यक्त गर्दा सभ्य र सुसंस्कृत शैली प्रयोग गर्नका लागि सम्पूर्णमा सविनय अनुरोध गर्दछु ।

लोकप्रिय पोष्टहरू

अनि रोशन भाइले टिपेछन् ६ बाल्टिन बेरी

गएको साल, हेर्दै कलिला देखिने दुई जना ठिटाहरू तिक्कुरिला रेल बिसौनीको कुनामा मस्त चुरोटको पफ लिदैं गरेका बेला, "भाइहरू नेपाली हो ?" भनेर मैले सोधेको थिएँ । मेरो प्रश्न भुँइमा झर्न नपाउँदै, आफूले तान्दै गरेको चुरोट आफ्नो साथीलाई दिदैँ, झन कलिलो देखिने ठिटोले भनेथ्यो, "हो दाई । कसरी पो ठम्याउनु भो ?"  दुई फरक मुहारको बनोट लिएका मानिसहरू सँगै बसेर एउटै चुरोट तान्दैछन् भने ती पक्कै नेपालीहरू हुनुपर्छ, त्यसमाथि तिमीहरू नेपाली मैं बातचित गर्दै थियौ नी त । मेरो जवाफ सुनेपछि त्यो ठिटोले कपाल कन्याउँदै भनेथ्यो, "हाउ दाजु पनि, सारै मजाको पो हुनुहुदोँ रहिछ !" मैले बात मार्न खोज्दा, निसंकोच बात मार्न खोज्ने ठिटो त पूर्वतिरको लिम्बु भाइ रहेछन् । अनि खासै बात मार्न नचाहने चाँहि रहिछन् - काठतिरका बाहुन भाइ ।  त्यो दिन ती भाइहरू हेलसिन्कीबाट सवा घण्टाको रेल यात्रामा पुगिने ठाउँबाट काम पाइने आशामा साथीलाई भेट्न आएका रहेछन् । आफूलाई भेट्न निम्ता दिएको साथीसँग भेट  नभएपछि  कामको खोजीमा हेलसिन्की झरेका उनीहरूलाई  आफू बस्ने ठाउँतिर फर्कने क्रममा मैले भेट्न पुगेको थिएँ । छोटो भ...

घर कहाँ हो दाजुको ?

अन्तिम पटक ह्वाट्स एपकलमा तेर्ह मिनेट कुराकानी भएको ठ्याक्कै तीन महिनापछि ह्वाट्स एपमा तिमीलाई मेरो पछिल्लो ब्लग पोष्टको लिंक साझा गरेथेँ, करिब तीन हप्तापछि आजै बुनेले मीठो टिप्पणीसहितको सन्देश प्रवाह गर्ने क्रममा अम्रिकाबाट सोधी पठायौ, "Dai, I have a question, where is home? Nepal or Finland?" सायदै बुने तिम्रो प्रश्न यत्तिमै मात्र सक्किन्थ्यो भनेपनि मैले सजिलै भनिदिन सक्थेँ होला जसरी हाम्रै म्याग्दीका लोकगायक खड्ग गर्बुजाले आफ्नो ' पिरती ' एल्बमको एक गीतमा सोध्दा प्रश्न, "घर कहाँ हो मायालु?" कति सजिलै जवाफ दिएथीन् गायिकाले, "हिमालको काखैमा ।" तर तिम्रो प्रश्नमा जवाफ मात्र दिएर पुग्थेन्, त्यसले अन्तःस्करणको भाव पनि जान्न चाहन्थ्यो किनकी त्यसमा तिमीले थपेर पठाएथ्यौ - "What is your feeling since you've lived so many years in Finland?" म फिनल्याण्ड टेकेको वर्षदिन पनि त पुगेको थिएन् जतिबेला सन् २०१३ को हिउँदमा फिनल्याण्डमा मलाई पहिलो कामका लागि भनसुन गर्दिनुभएका दाजु राजन सुवेदीले, तिम्रो जत्तिकै गम्भीर त होईन् तर सिधा प्रश्न गर्नु भएथ्...

मेरो एउटा साथी छ (हुनुहुन्छ)

 " नीराजन, मेरो बेस्ट फ्रेन्ड हो ।" जन्मेर २६ वर्ष बिताएको देश नेपालमा मलाई यस्तो भन्ने कोही थिएन् । तर यतै फिनल्याण्ड आइपुगेपछि,  मलाई यस्तो भन्ने एक जना भेट्टिएकी थिइन् ।  जोसँग बसेर एकै कप चिया वा कफि पिएकै थिइँन्, मैले । मनभरीका बह न मैले उनीसँग केहि पोखेकै थिएँ, न त उनले विशेष केही त्यस्त्तो साझा गरेकी थिइन् मसँग । तर मलाई चिन्ने र मसँग सम्पर्कमा रहेका धेरै साथीभाइसँग उनले सुनाउन बिर्सेकी रहिन्छिन् कि निराजन उनको बेस्ट फ्रेन्ड हो ।  यो पढ्दै गर्दा यहाँलाई लाग्ला, कि आफूलाई बेस्ट फ्रेन्ड बताउने साथीका सम्बन्धमा लेख्ता पनि यसले किन भूतकालको प्रयोग गर्यो ? प्रश्न स्वभाविकै हो तर मेरो जवाफ अलिकति अस्वभाविक लाग्न सक्ला यहाँलाई । कि मलाई बेस्ट फ्रेन्ड भन्ने उनको, खासमा म  फ्रेन्ड पनि थिइँन् । न उनी थिइन्, मेरो कुनै त्यस्तो विशेष मित्र । बस्, हाम्रो सामान्य चिनजान मात्र थियो । केहि मानिसहरू हुँदारहेछन्, जो सामान्य चिनजानलाई मित्रताको नाम दिदाँरहिछन्, उनले जस्तै । अनि कोही यस्ता पनि हुँदा रहिछन् कि जोसँग हामी विशेष सामिप्यतामा भएको ठानेका हुन्छौं, तर उनीहरूका ...

बोई, बार्ह वर्षमा खोलो किन फर्किएन् ?

हिजो भर्खर जस्तो लाग्छ, २७ औं वसन्तमा हिड्दै गरेको म विना कुनै योजना देश छाडेर परदेश हिडेको । आज १२ वर्ष नाघिसकेछ, परदेश भनिएको ठाम देशजस्तै अनि देश ठानिएको ठाम परदेशजस्तै भएको । मेरी बोइ भन्नुहुन्थ्यो, "बार्ह बर्षमा खोलो फर्किन्छ ।" बार्है बर्ष वितिसकेछन्, म मान्छे भएर होला सायद आफूले आएको बाटैबाटो घर फर्किन नसकेको ! बोइ नफर्किने गरी गएको पनि ५ वर्ष त नाघिसकेछ, सायद अझै हुनुहुन्थ्यो भने फोन गरेर म सोध्दो हुँ, - बोइ बार्ह वर्षमा खोलो कसरी फर्किन्छ ? सिकाइमाग्दो हुँ फर्किने सुत्र, शिरोपर गर्दो हुँ ती सुत्रहरू र लाग्दो हुँ ढोडेनीको पक्की पुल तरेर किनारै किनार तेर्सिएर घैयारासम्म अनि अलिकति माथि उक्लिएर हाम्रा जिजुको पालादेखिको हाम्रो स्थायी ठेगाना उही ढुंगेपाली टोलमा । छिर्दो हुँ आफ्नै मेहनतले बनाएको साढे दुई तले पक्की घरको दैलोभित्र ।           दिनहरू यस्ता पनि थिए, जहिले म कविताहरू लेख्ने गर्थेँ । मेरा कविताहरूमा देश छाड्नेहरूलाई स्वदेशमैं बस्नु भनेर आव्हान हुने गर्थे । अहिले म तीनै कविताहरूका पात्र बनेर आफैले बाँच्नु परेको परिस्थितीलाई पचाउने प्रयत्न गर्दै...

क्लोरिनको झोल, वैज्ञानिकहरू र मेरी बोइको मुड्की

मेरो बाल्यकाल लगभग बोईसँगै बित्यो । त्यो चकचक गर्ने समय भएकाले मेरो चकचकसँग बोईलाई बेलाबेलामा झिझो लाग्नु स्वभाविक नै थियो । त्यसैले मैले अति नै अटेर गरेपछि बोईले मलाई भन्नुहुन्थ्यो -  "अहिले गाडूँला मुड्की (मुड्कीले हान्छु) ।" तर अहँ कहिल्यै पनि एक झापड खानुपरेन । मुड्की नै खानु नपरेपछि मेरो चकचक थामिने कुरै थिएन, त्यसैले बोईले पनि मुड्की गाडूँला भन्न छाड्नुभएन अनि मैले चकचक गर्न । मेरी बोईले यस धरा छोडेको पनि यहि हिउँदमा बर्षदिन पुग्दैछ, तर बोईले भन्ने गरेको "अहिले गाडूँला मुड्की" मेरो मनमा गडिरहेको छ, अनि यसो सोच्छु, दुईचार पटक बोईले साँच्चिकै मुड्की गाड्नुभएको भए, मेरा चकचक उहिले पहिले नै खत्तम हुन्थे कि ?  तर खासमा चकचक भन्ने जिनिस त्यत्तिकै खत्तम भएर गैहाल्ने कुरो हैन रहेछ । न त यो उमेर बढ्दै गएपछि आफै घट्दै र पछि निस्तेज नै हुने रहेछ । यसले खासमा उमेर बढ्दै गएर केश पाक्दै गएपनि आफ्नो स्वरूपमा अलिकति फेरिदै तरह तरहका रूपमा प्रकट हुँदै पो जाँदो रहेछ कि ? भन्ने निचोडमा पुगेको छु । यस्तै केहि केश पाक्नै थालेका मान्छेहरूको चकचक कोरोनको त्रास बढ्दै गएपछि अलिकति भि...